Tembang Macapat

 Tembang jawa utawa puisi tradisional jawa keperang dadi telung kategori, yaiku tembang cilik (sekar alit), tembang tengahan (sekar tengahan) lan tembang gedhe (sekar ageng). sing klebu tembang cilik yaiku tembang macapat. Tembang tengahan yaiku kidung sing asring dinggo rikala jaman Majapahit kaya dene Jurudemung. Winangrong lan Balabak. Dene sing klebu tembang gedhe mung ana siji yaiku Grisa sing arupan kakawin utawa puisi tradisional Jawa Kuna.

 Nganti saiki tembang macapat isih diremani lan disinauni dening masyarakat Jawa lan bangsa mancanegara amarga paugerane (patokane) tembang macapat luwih gampang dipatrapake jroning basa Jawa tinimbang  kakawin. paugerane kakawin iku luwih angel nganggone basa Sanskerta.

 Tembang Macapat miturut Ranggawarsita yaiku saka cekakan maca papat utawa "ngalagokake nada kapapat", awit carane maca pancen rinakit saben patang wanda (suku kata).
Tembang Macapat cacahe ana 11. urut-urutane tembang Macapat iku padha karo lelakoning manungsa saka wiwit bayi abang nganti tumekaning pati (mati).

 Mungguh kaya mengkene urut-urutane Tembang kaya ing ngisor iki:
1. Maskumambang: Nggambarake jabang bayi sing isih ono kandhutane ibune, sing durung kawruhan lanang utawa wadon, mas ategese durung weruh lanang utawa wadon, kumambang ateges uripe ngambang nyang kandhutane ibune.
2. Mijil: Ateges wis lair lan wis cetha priya utawa wanita.
3. Sinom: Ateges kanoman, minangka kalodhngan sing paling wigati kanggone wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akeh-akehe.
4. Kinanthi: Saka tembung kanthi utawa nuntun kang ateges dituntun supaya bisa mlaku ngambah panguripan ing alam ndonya.
5. Asmarandana: Ateges rasa tresna, tresna marang liyan (priya lan wanita lan kosok baline) kang kabeh mau wis dadi kodrat ilahi.
6. Gambuh: Saka tembung jumbuh utawa sarujuk  kang ateges yen wis jumbuh , utawa sarujuk banjur digathukake antarane priya lan wanita sing padha nduweni rasa tresna mau, ing pangangkah supaya bisa urip bebrayan
7. Dhandhanggula: Nggambarake uripe wong kang lagi seneng-seneng, apa kang digayuh bisa kasembadan. kelakon duwe sisihan utawa bojo, duwe anak, urip cukup nganggo sak kluwarga. mula kuwi wong kang lagi bungah utawa bombong atine, bisa diarani lagu ndandanggula.
8. Durma saka tembung derma utawa weweh. wong yen wis rumangsa kecukupan uripe, banjur tuwuh rasa welas asih marangkadang mitra liyane kang lagi nandhang kacintrakan, mula banjur tuwuh rasa kepengin  derma utaw aweweh marang sepadha-padha. kabeh mau disengkuyung uga saka piwulange agama lan watak sosiale menungsa.
9. Pangkur: Saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri hawa nepsu angkara murka. Kang dipikir tansah kepengin weweh marang sepadha-padha.
10. Megatruh: saka tembung megat roh utawa pegat roh utawa nyawane, awit wis titi wancine katimbang marak sowan maring sing maha kuasa.
11. Pocung: Yen wis dadi layon utawa mayit banjur dibungkus mori putih utawa dipocong sak durunge dikubur.



   sumber: Buku LKS Pesisir Jawa

Raden Werkudara

Bratasena iku uga diarani werkudara sing uga sinebut bima, yaiku satriya pandawa kang nomer loro uga diarani satriya panenggaking Pandawa. Nalika lair, Raden Werkudara laire ora lumrah amarga lair awujud bungkus. Dadi bayine isih ana sajroning buntelan kulit. Bab kuwi ndadekake penggalih Prabu Pandhu Dewanata susah penggalihe. Bungkus mau banjur dibuang ing alas, nanging tetep urip lan tambah gedhe.

Prabu Pandhu ngutus adhine kang aran Arya Yamawidura supaya nyuwun pituduh marang Begawan Abiyasa. Begawan Abiyasa ngendika menawa ing besuke bayi ing jero bungkus kuwi bakal dadi senopati kang prawira. Arya Yamawidura banjur menyang alas seperlu niliki kahanane bayi bungkus kasebut.

Bathara Guru ing Kahyangan ngutus Bathara Narada supaya nderekake Dewi Uma menyang alas saperlu maringi sandhangan marang bayi amarga bayi wis meh pandhang hawa, luwar saka panandhang.

Ing papan liya Gajah sena, sawijining gajah kang kepengin manunggal karo manungsa sing luhur bebudine lagi tapa. Panyuwune katampa kanthi srana Gajah Sena kudu bisa ngruwat bungkus ing alas, banjur Gajah Sena lunga menyang wana ngestokake dhawuhe dewa saperlu ngruwat bungkus.

Ing alas Gajah Sena ngamuk, bungkus diidak-idak lan digadhing. Bungkus banjur pecah saka bungkus kulit. Bungkus kang pecah kasebut metu bayi kang wis nganggo sandhangan. Bayi kasebut dening Gajah Sena tetep diidak-idak lan dighading nanging anehe bayi kasebut ora mati malah mundak dadi gedhe lan samsaya rosa.

Kamanungsane si jabang bayi kang samsaya gedhe kasebut kegugah atine ngandakake manawa dheweke lagi diamuk dening Gajah Sena, banjur bayi kasebut genti males Gajah Sena. Gajah Sena asor nyudhane genti diamuk dening Bayi bungkus lan dicuwek nganggo kuku pancanaka banjur tumeka ing pati. Sukmane Gajah sena banjur manjing mlebu nyawiji ing awake si jabang bayi lan nggawe bayi iku dadi tambah kandel kulite.

Dening Bathara Narada bayi mau diwenehi tetenger Bratasena banjur diaturake marang Prabu Pandu Dewanata ing Astina.




  Sumber: Buku LKS Pesisir jawa